Żyjemy w erze konsumpcjonizmu. Definicja szczęścia u wielu osób zamyka się w obrębie dążenia do tego, co przyjemne i unikania tego, co niekomfortowe. Przyjemność, osiągana na wiele różnorodnych sposobów, jest dla niektórych ludzi podstawowym sensem życia, główną motywacją do działania. Jej brak natomiast, często bywa postrzegany jako porażka i osobista tragedia.

Jakie niebezpieczeństwo niesie w sobie nadmierna koncentracja na przyjemności? Dlaczego to, co przyjemne, może być niewłaściwe? Dlaczego to, co nieprzyjemne, może być niezwykle wartościowe? Jak znaleźć szczęście w trudnych decyzjach? W kolejnym artykule staram się odpowiedzieć na te pytania, posiłkując się wielowymiarowym postrzeganiem człowieka, jakie występuje w logoterapii.
.

Wielowymiarowe postrzeganie człowieka

Na czym polega to wielowymiarowe postrzeganie człowieka? Według logoterapii człowiek posiada nie tylko fizyczność i psychiczność, ale również duchowość. Można powiedzieć, że psychofizyczność człowieka jest jedynie „strojem” dla jego duchowości. Viktor Frankl pisał też, że „człowiek jest jakby sternikiem na łodzi swojej psychofizyczności”. Jak rozumieć rolę sternika?

Człowiek, w porównaniu do innych zwierząt, posiada wyjątkową zdolność tzw. samoodłączenia się. Potrafi na moment „wyjść z siebie” i spojrzeć na samego siebie z boku. Jest to zdolność specyficznie ludzka.

To właśnie dzięki niej każda osoba może być „sternikiem” swojej psychofizyczności. Może nim być, gdyż nie tyle posiada wolność, co nawet sama jest wolnością. Nawet jeśli człowiek twierdzi, że nie jest wolny, to może tak zdecydować właśnie dzięki wolności, którą jest.

Tak przynajmniej uważa Viktor Frankl – twórca logoterapii.

WARSZTATY Z LOGOTERAPII:
SZTUKA POSZUKIWANIA SENSU

Zdolność samoodłączenia się, to inaczej zdolność do samotranscendencji, czyli nawiązania kontaktu z własną duchowością. Człowiek to nie tylko zbiór cech psychicznych i mechanizmów obronnych, ale ktoś zdecydowanie więcej. Człowiek to świadomość, wolność i odpowiedzialność.
.

Jak znaleźć szczęście w duchowości?

Wielowymiarowe postrzeganie człowieka sprawia, że możemy widzieć naszą psychikę jako coś odrębnego od naszej duchowości. Jaka korzyść z tego płynie? Mianowicie taka, że nie musimy ślepo podążać za spontanicznymi pragnieniami naszej psychiczności. Możemy stanąć z boku, przyjrzeć im się uważnie i dzięki naszej zdolności do samotranscendencji zdecydować, co dla nas, w tej właśnie sytuacji, jest właściwe i wartościowe.

Po co się w ten sposób zatrzymywać? Ponieważ pragnienia naszej psychiki nie zawsze muszą być zgodne z potrzebami naszej duchowości. Mówiąc inaczej: to, co będzie dla nas przyjemne, nie musi być właściwe, czyli zgodne z naszymi wartościami. To natomiast co nieprzyjemne, mimo iż trudne i niekomfortowe, może dawać głębokie poczucie satysfakcji ze względu na to, że jest właściwe. Właściwe, czyli spójne z osobiście ważnymi wartościami.
.

O nadmiernej przyjemności

W logoterapii używa się też takich sformułowań jak wola sensu i wola przyjemności (Zobacz: O kierowaniu się wolą sensu). Człowiek, któremu trudno odnaleźć głęboki sens życia i nie wie jak znaleźć szczęście zgodne z osobistymi wartościami, zaczyna zadowalać się substytutami sensu. Jedną ze strategii osiągania substytutów, może być właśnie kierowanie się wolą przyjemności.

Taka osoba zaczyna koncentrować większość życiowej energii na tym, aby unikać tego, co nieprzyjemne i zapewnić sobie jak najwięcej tego, co sprawia przyjemność. Choć taka strategia daje chwilowe poczucie zadowolenia, to jednak w kontekście długoterminowym, może prowadzić do silnego napięcia, związanego z przeżywaniem wewnętrznego konfliktu. Spróbuje to wyjaśnić na konkretnych przykładach.

Przykład nr 1

Małżonka wraz ze swoim mężem wprowadzają się do teściów. Z czasem teściowa zaczyna coraz częściej wchodzić do pokoju młodych pod ich nieobecność, przestawiać ich osobiste rzeczy i krytykować brak idealnego porządku.

U młodej małżonki wzbudza to dużo złości i smutku, ale nie mówi o tym teściowej, gdyż nie chce, aby w domu zrobiła się nieprzyjemna atmosfera. Pozwala przekraczać swoje osobiste granice, żeby tylko nie doprowadzić do trudnego i niekomfortowego konfliktu.

Im dłużej to trwa, tym bardziej pogarsza się jej stan psychiczny, co negatywnie wpływa na małżeństwo i prowadzi do coraz częstszych konfliktów. Młoda kobieta robi to, co pozornie przyjemne (czyli unika niekomfortowego konfliktu), rezygnując z tego, co właściwe (konfrontacja z teściową, wyrażenie swoich potrzeb i postawienie granic). Poczucie zadowolenia ze swojej postawy jest tylko chwilowe, gdyż w efekcie końcowym tworzy się coraz silniejszy konflikt wewnętrzny.

Przykład nr 2

Inny przykład: mężczyżna regularnie flirtuje z koleżanką z pracy, mimo iż jest aktualnie w długoletnim związku. Coraz częściej z nią rozmawia, wysyła dwuznaczne SMSy, prawi jej komplementy. Czerpie coraz większą przyjemność z uczucia ekscytacji i podniecenia nową znajomością.

Im dłużej to trwa, tym mniej i rzadziej rozmawia ze swoją partnerką. Przez pewien czas z zadowoleniem kontynuuje obie relacje i stara się nie dopuścić do głosu jakiegokolwiek poczucia winy. Koncentruje życiową energie na podtrzymaniu tego, co przyjemne (flirtowanie z koleżanką), aby uniknąć tego, co właściwe (szczera rozmowa z partnerką o trudnościach w ich relacji).
.

Co w tej sytuacji jest właściwe?

Gdyby każda z tych osób w odpowiednim momencie zadała sobie pytania: co w tej sytuacji jest właściwe? Jakie zachowanie byłoby zgodne z moimi wartościami? Być może wtedy wszystko potoczyłoby się inaczej. Niestety wydaje się, że częściej stawiane pytania we współczesnym świecie brzmią: na co mam ochotę? Czego pragnę? Jak znaleźć szczęście dzięki przyjemności?

Wyraźnie jednak podkreślam: nie ma absolutnie nic złego w sprawianiu sobie przyjemności. To naturalne, że życie jest również po to, aby było przyjemne. Pytanie jednak brzmi, czy dana przyjemność jest celem samym w sobie, czy stanowi pewien rodzaj ucieczki od tego, co trudne i niekomfortowe.

Przyjemność, która jest ucieczką, pomaga tylko chwilowo. Właściwa decyzja, zgodna z osobistymi wartościami, może być bardzo nieprzyjemna, ale jednocześnie może przynieść głębokie uczucie zadowolenia z siebie.

Czasami jest też tak, że to, co przyjemne, jest najbardziej właściwe. W jakiej sytuacji? Na przykład u przemęczonego pracoholika, który nie potrafi się zrelaksować i odpocząć, gdyż utrzymuje swoje ciało w nieustannym napięciu i pobudzeniu. W jego akurat przypadku, skoncentrowanie się na przyjemności, mogłoby być najbardziej wartościową decyzją.
.

Uwarunkowania mają potężną moc

Oczywiście zauważenie i podążenie za tym, co właściwe, może być niezwykle trudnym zadaniem. Na każdego z nas wpływa bowiem szereg uwarunkowań: biologicznych, psychicznych i socjologicznych. Uwarunkowania tego mogą mieć naprawdę potężną moc, ale jak podkreśla Viktor Frankl – „ta moc nigdy nie będzie wszechpotężna”.

Jeśli uznamy, że te uwarunkowania są i już zawsze będą od nas silniejsze, to gdzie mamy szukać ratunku? Co pozostanie człowiekowi z bycia człowiekiem, jeśli uzna, że jest kontrolowany przez swoje popędy i mechanizmy obronne? Jak miałby wtedy sobie pomóc? Skąd miałby czerpać wiarę w to, że jest w stanie siebie uratować?

Człowiek posiada natomiast wyjątkową zdolność łączenia się z wartościami z wymiaru duchowego: wolnością, odpowiedzialnością, miłością itd. W każdej sytuacji, nawet najbardziej beznadziejnej, ma zdolność zdecydowania o tym, jaką postawę przyjmie wobec tego, co go spotyka. W każdej sytuacji może albo podjąć działanie zgodne z osobistymi wartościami, albo wytrwać w trudnym położeniu, dając tym samym wyraz swojej odwagi i dojrzałości. Jak pisał Goethe:

„Nie ma takiego położenia, którego nie dałoby się uszlachetnić albo przez czyn, albo przez wytrwanie”.

W tym sensie logoterapia to również codzienna profilaktyka. To potrzeba regularnego przypominania sobie i pielęgnowania przekonania, że posiadamy wolność, świadomość i odpowiedzialność. To zatroszczenie się o osobistą duchowość i widzenie w niej potężnego sternika, mogącego zmienić kurs, nawet w sytuacji najgroźniejszego sztormu.
.

Szczęśliwe życie czy właściwe życie?

Pomyśl – jak zmieni się Twoje życie, jeśli pytanie „na co mam ochotę?”, zamienisz na „co teraz jest najbardziej właściwe?”. Jak zmieni się Twoja wiara we własną sprawczość, jeśli przekonanie „to jest ode mnie silniejsze”, zamienisz na „jestem wolnością”?

I tak, to prawda, że czasami człowiek znajduje się w tak trudnym położeniu, że nie jest w stanie dostrzec wolności, którą jest. Dlatego logoterapia służy raczej do kształtowania życia, a nie jego przywracania. Jeżeli ktoś jest tak bardzo zagubiony, że brakuje mu jakiegokolwiek połączenia z własną żywotnością, jeśli nie ma w ogóle tego życia w sobie, to nie ma co kształtować.

WARSZTATY Z LOGOTERAPII:
SZTUKA POSZUKIWANIA SENSU

W takiej sytuacji, żeby móc owocnie skorzystać z logoterapii, wcześniej potrzebna jest psychoterapia. Można korzystać z wymiaru duchowego, mając wiele ciężkich trudności i konfliktów w wymiarze psychicznym. Można, ale jest to po prostu bardzo trudne.

Podsumowując chcę odnieść się do tego, od czego zacząłem, czyli definicji szczęścia. Jeżeli pojmujemy szczęście jedynie jako zdolność osiągania jak największej przyjemności, to tracimy kontakt z tym, co jest w naszym życiu prawdziwie i głęboko piękne. Prawdziwe, duchowe piękno, dostrzegamy bowiem zwykle w tych ludziach, którzy znieśli to, co trudne, poradzili sobie z ogromną stratą czy cierpieniem, podnieśli się po upadku (Zobacz: O przezwyciężaniu rozpaczy).  Wydaje się, że takie osoby dotknęły istoty życia. Jak piszę Elisabeth Kubler-Ross:

Tacy ludzie często funkcjonują w taki sposób, jakby kwestia samego szczęścia nie była dla nich istotna. Nie krążą nieustannie wokół pytania: jak znaleźć szczęście? Wystarczy im po prostu świadomość, że żyją dobrze i właściwie. Właściwie, czyli w głębokiej zgodzie z osobistymi wartościami, z tym, co dla nich i tylko dla nich jest naprawdę ważne i poruszające. Może więc nie chodzi o to, jak znaleźć szczęście, tylko jak żyć właściwie?

Autor: Jakub Mikołajczak