Viktor Frankl był austriackim psychiatrą i psychoterapeutą oraz przez trzy lata więźniem obozów koncentracyjnych, m. in. Auschwitz. W swojej książce „Człowiek w poszukiwaniu sensu”, która została już sprzedana w ponad 12 milionach egzemplarzy na całym świecie, odnosi się do takich zagadnień jak sens życia, sens cierpienia czy egzystencjalna pustka. Jaki jest sens życia jego zdaniem? Jak go poszukiwać i czy możliwe jest jego odnalezienie? Kolejny artykuł jest próbą uchwycenia głównych przekonań austriackiego psychiatry.
.

Na czym polega poszukiwanie sensu życia?

Jak wielu ludzi jest zainteresowanych poszukiwaniem sensu życia? Oczywiście trudno odpowiedzieć na to pytanie, ale jako pewien wskaźnik można przytoczyć wyniki badań socjologicznych, przeprowadzonych na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa. Prawie 8 tysięcy studentów, uczących się w czterdziestu ośmiu wyższych uczelniach, zostało zapytanych – „co uważają obecnie za najważniejsze w swoim życiu?”. Aż 78% ankietowanych stwierdziło, że w chwili obecnej ich nadrzędnym zadaniem jest odnalezienie w życiu celu i sensu. Co ciekawe, odpowiedź „zarobić dużo pieniędzy”, zaznaczyło tylko 16% respondentów.

Można zatem przypuszczać, że poszukiwanie celu i sensu życia, jest niezwykle istotnym zadaniem dla wielu ludzi. Rzadko jednak jest to główny temat rozmów podczas towarzyskich spotkań, więc większość osób snuje egzystencjalne refleksje będąc sama ze sobą. Z tego powodu, to zadanie staje się jeszcze trudniejsze, gdyż ciężko określić czy kierunek naszych refleksji aby na pewno jest właściwy. Co o poszukiwaniu sensu życia pisze Viktor Frankl?

Jego zdaniem poszukiwanie sensu zdecydowanie częściej jest związane ze stanem wzmożonego napięcia, niż z uzyskiwaniem wewnętrznej równowagi. Twierdzi iż podstawą zdrowia psychicznego jest pewien rodzaj napięcia, dotyczący rozdźwięku między tym kim już jesteśmy, a kim jeszcze chcemy się stać.

Austriacki psychoterapeuta uważa, że takie napięcie jest nieodłącznym elementem ludzkiej natury i niezbędnym fundamentem zdrowia psychicznego.

Przekonanie, że człowiek potrzebuje przede wszystkim równowagi, czyli stanu pozbawionego jakichkolwiek napięć, Viktor Frankl uważa za błędne, a nawet niebezpieczne. Jego zdaniem człowiek potrzebuje raczej wewnętrznej walki, polegającej na dążeniu do osiągnięcia wartościowego celu lub realizacji swobodnie wybranego zadania. Rozwojem nie jest więc rozładowywanie napięć za wszelką cenę, tylko wezwanie do wypełnienia potencjalnego sensu. Jednym z jego motto są słowa Nietzschego, które brzmią:

Podczas 3-letniego pobytu w obozach koncentracyjnych Viktor Frankl zauważył, że największe szanse na przeżycie mają ludzie, którzy są świadomi, że w przyszłości czeka na nich do wykonania jakieś ważne zadanie. Jego samego uratowało głębokiego pragnienie napisania od nowa rękopisu książki, który został skonfiskowany, gdy trafił do obozu. Uważał, że właśnie to konkretne zadanie pomogło mu przetrwać koszmar kolejnych obozów.
.

Egzystencjalna pustka

Co się natomiast dzieje z człowiekiem, który całkowicie rezygnuje z poszukiwania sensu? Bardzo często doświadcza on czegoś, co Viktor Frankl nazwał egzystencjalną pustką. Ma ona związek z podwójną stratą jakiej doświadczył człowiek, kiedy zaczął w pełni stawać się człowiekiem. Pierwszą z nich jest utrata zwierzęcych instynktów gwarantujących poczucie bezpieczeństwa, a drugą (stosunkowo współczesną) zanik tradycji określających charakter zachowań. Te straty sprawiły, że człowiek bardzo często nie ma pojęcia jak chciałby postąpić, więc albo robi to co inni (konformizm) albo to, czego inni od niego oczekują (totalitaryzm).

Egzystencjalna pustka (Zobacz: Psychoterapia egzystencjalna) może przybierać różnego rodzaju oblicza. Może być pośrednio kompensowana przez wolę mocy, wyrażającą się np. w niezdrowym pracoholizmie. Jeszcze bardziej prymitywną formą jest wola pieniędzy, czyli potrzeba ciągłego gromadzenia coraz większych oszczędności.

Sens życia może być również kompensowany przez zachowania seksualne – skoro nie możemy odnaleźć sensu naszego życia, chcemy być jak najbliżej tego, co jest źródłem życia w ogóle, czyli seksu.

Czy Viktor Frankl udziela w ogóle odpowiedzi na pytanie: jaki jest sens życia? Oczywiście, że nie. Twierdzi nawet, że żaden lekarz czy psychoterapeuta nigdy nie mógłby odpowiedzieć na tak ogólnie postawione pytanie. Sens zmienia się bowiem nie tylko z dnia na dzień i z godziny na godzinę, ale też od człowieka do człowieka. Nie liczy się ogólnie pojęty sens, tylko to co ma dla nas znaczenie w konkretnej chwili i w konkretnej sytuacji.

Pytanie o sens życia Viktor Frankl porównuje do pytania do mistrza szachowego: „Mistrzu, czy możesz mi zdradzić, które posunięcie jest najbardziej skuteczne?”. W szachach nie istnieje bowiem coś takiego jak najlepszy czy nawet dobry ruch, gdyż nie można go określić w oderwaniu od szachownicy i konkretnego przeciwnika. Podobnie jest z sensem życia (Pobierz darmowy audiobook „Jak odnaleźć sens życia?”)
.

Jaki jest sens życia? – 3 sposoby na jego odkrycie

Austriacki psychiatra podaje w swojej książce, że sens życia można odnaleźć na trzy sposoby:

1. Poprzez twórczą pracę lub działanie.
2. Poprzez doświadczanie czegoś lub kontakt z innym człowiekiem.
3. Poprzez sposób, w jaki znosimy nieuniknione cierpienie.

Pierwszy z tych sposobów wydaję się dość oczywisty, natomiast drugi i trzeci może wymagać wyjaśnienia. Drugi sposób polega na odnalezieniu sensu w miłości – kochający człowiek daje kochanej przez siebie osobę moc urzeczywistnienia jej potencjału. Sensem życia może być uświadamianie drugiemu człowiekowi kim może lub kim powinien się stać.

Trzeci sposób dotyczy odnalezienia sensu w cierpieniu. Polega on na umiejętności przemiany osobistej tragedii w triumf ludzkiego ducha. Kiedy stajemy przed czymś, czego nie możemy zmienić, np. nieuleczalna choroba, to stajemy przed wyzwaniem pod tytułem: zmień samego siebie. Wiele osób odnajduje sens swojego życia dopiero wtedy, gdy ich życie niespodziewanie znajdzie się „na krawędzi”. Zamiast popadać w depresję (Zobacz: Co to jest depresja?), prawdziwie zmieniają siebie.

Zatem: jaki jest sens życia? Na pewno może być bardzo różny. Jeżeli sposób myślenia Viktora Frankla wydaje Ci się bliski, warto przeczytać jego książkę „Człowiek w poszukiwaniu sensu”. Jest to nie tylko teoretyczne objaśnienie egzystencjalnych pojęć, ale przede wszystkim jego osobista, dramatyczna historia z obozów koncentracyjnych. Trudna i ciężka, ale niezwykle wartościowa lektura.